سنجاقک درنده ترین موجود روی زمین

سنجاقک درنده ترین موجود روی زمین

عموما وقتی صحبت از حیوانات درنده در حیات وحش می شود جانورانی مانند شیر، پلنگ، ببر، کوسه، گرگ و امثالهم در ذهن همه تداعی می شود و اگر بحث حشرات و درندگی میان آنها مطرح شود بسیار ناآشنا و بعضا نامربوط تلقی می شود. این در حالی است که کلیه درندگانی که متعلق به گونه های دیگر حیات وحش هستند درصد موفقیتی کمتر از صد درصد در شکار طعمه های خود را دارند و سنجاقک تنها جانوری است که صد درصد طعمه های خود را شکار می کند. در ادامه به قابلیتهای این حشره عجیب و ویژگیهای مثال زدنی آن در مقایسه با دیگر حشرات و موجودات زنده در حیات وحش می پردازیم. همچنین بخشی از ایده های بیونیکی را از این پرنده تبیین می کنیم.

درنده ترین موجودات زنده از نگاه دانشمندان

دانشمندان معتقدند که درنده ترین جانوران متعلق به گونه های پرنده هستند که بنظر می رسد دلیل این امر تسلط فیزیکی پرندگان حین انجام فرایند شکار است. اما بین پرندگان و موجودات روی زمین در این مورد رقابتهایی وجود دارد که بعضا موجودات روی زمین از پرندگان عقب می افتند و در برخی موارد نیز این موضوع برعکس است. در بین پرندگان شاهین با ۲۳ درصد و جغد با ۲۵ درصد موفقیت از شیر که ۳۰ درصد و سگ وحشی آفریقایی که ۶۷ درصد شکارهای آنها موفقیت آمیز است عقب هستند. اما با تمام این اوصاف پرنده ای وجود دارد که ۱۰۰ درصد اهداف شکاری او محقق می شود و از همه جانداران پرنده و غیرپرنده جلوتر است. آن پرنده سنجاقک است که در ادامه به ویژگیهای این حشره توانمند می پردازیم.

خصوصیات فیزیکی سنجاقک

درک و تصوری که همه ما از سنجاقک داریم اینست که این حشره یک حشره ای است در ابعادی کمتر از کف دست انسان جا می شود. این درحالی است که حدود ۳۲۰ میلیون سال پیش این حشره دارای حجم و ابعادی بسیار بزرگتر بوده و طول آن حدود ۱ متر بوده است. این درحالی است که بیشترین طول سنجاقکهای موجود الان در زمین ۱۶ سانتیمتر است.

گونه های مختلف این حشره که الان یافت می شود از نظر قابلیتهای فیزیکی غیر از ابعاد هندسی هیچ تفاوتی با گونه های قبلی ندارند. جالب است که این حشره دارای دهانی با دندانهای بسیار تیز است و سری که این دهان در آن جا دارد به تمام جهات می تواند بچرخد و فرصتهای شکاری را کشف کند. چشمان این حشره بسیار تیزبین بوده و قابلیتهای عجیبی در آنها نهفته است. سنجاقکها کنترل شده ترین پرواز را از نگاه دانشمندان دارند. پرواز یک سنجاقک شبیه پرواز یک هلیکوپتر خیلی پیشرفته است که می تواند در هر نقطه از فضا توقف و به طور کاملا کنترل شده به هر جهتی حرکت کند. چون شکارهای این حشره خیلی ریز هستند این پرنده هیچ فرصتی برای اشتباه در حرکت فضایی خود ندارد. هیچ پرنده ای در طبیعت یافت نمی شود که بتواند در پرواز خود دنده عقب پرواز کند ولی سنجاقک قادر به این کار هست. سنجاقک از بدو تولد خود یک پرنده کاملا ماهر و آموزش دیده متولد می شود که ماهرترین توان خلبانی را دارد و هیچ نیازی به آموزش خلبانی و پرواز ندارد. یعنی از همان لحظه اول آماده جنگ و شکار انواع حشرات و آفات گیاهان است.

در کنار این دقت و تیز بینی این پرنده سریعترین حشره دنیا نیز هست که قادر است پنجاه کیلومتر در ساعت سرعت بگیرد. اتفاق خیلی جذاب قابل مشاهده حین پرواز این پرنده کوچک همفزایی نر و ماده آنها در حین پرواز است. بدین صورت که اگر ماده حین پرواز خسته شود نر دم او را گرفته و با خودش می برد. این یکی از جذاب ترین نقشهای حمایتی از یکدیگر بین جانداران است. دشمنان خونی این حشره قورباغه ها هستند ولی تیزبینی و تکنیک های حرکتی سطح بالای آنها شکار آنها را برای قورباغه ها هم بسیار مشکل می کند. بهمین خاطر یک قورباغه برای اینکه بتواند یک سنجاقک را در رژیم غذائی خود وارد کند باید دو تا سه هفته زمان صبر و تلاش کند.

این حشره در دوران تکامل خود غیر از تغییر در ابعاد هندسی هیچ نیازی به هیچ تغییری نداشته است و اصلا نقصی در قابلیتها او نبوده که بخواهد تغییر کند. بالهای این پرنده در نقاط انتهایی خود دارای وزنه هایی هستند که عامل تعادل آنها در زمان کار کردن آنهاست. از نظر دانشمندان این وزنه های روی بالهای سنجاقک بیشترین نقش را در دقت عمل او دارند. زیرا اگر این وزنه ها نباشند بالهای او نامنظم حرکت می کنند و کنترل بالها برای او مشکل می شود. با دقت در بالهای سنجاقک به وضوح شاهد خطوطی هستیم که عملا نگهدارنده بال هستند که اجازه خم شدن بال به هر جهت و شکستن آن را نمی دهند.

حال به چشم این حشره باستانی می پردازیم که به تیزبینی آنها اشاره شد. چشمان سنجاقک یکی از شگفت انگیزترین چشمان حشرات و جانداران دیگر در زمین است. این حشره ۳۰ هزار چشم دارد که بمنزله ۳۰ هزار سنسور رصدگر متغیرهای نوری محیط اطراف است و اصلا قابل مقایسه با چشم انسان نیست. این چشمها به سنجاقک قابلیت دید در ۳۶۰ درجه را می دهند یعنی هیچ نقطه کوری برای آنها معنا ندارد. چشمهای سنجاقک قابلیت تشخیص رنگ مانند چشم انسان و سایر جانداران را ندارند اما بسیار تیزبین بوده قدرت تشخیص کوچکترین حرکتها را در محیط پیرامون دارند. چون شکارهای این حشره عمدتا پایین دست او هستند پس چشمهای پایینی او قویتر هستند و بهمین علت برای انتخاب جفت از بالای سر او پرواز می کند و سپس او را انتخاب و خواستگاری می کند.

مخ این حشره دلیل دیگری است که این حشره به درنده ترین حشره در دنیا تبدیل شده است. ظاهرا مخ این حشره فقط برای شکار طراحی شده است. قابلیت پیش بینی مسیر حرکت شکار یکی از توانمندیهای شکاری ناشی از مخ این جانور است و علت دیگری برای این توانمندی در او نمی توان تصور کرد.

سر این جانور مانند سر جغد است و می تواند دهان خود را به هر جهتی برگرداند. غذای این جانور نیز کلیه حشراتی هستند که از سر او کوچکتر هستند. البته در برخی موارد حتی موجودات بزرگتر از خود را نیز شکار می کنند و حتی مشاهده شده است که یک سنجاقک نوع دیگری سنجاقک را نیز شکار کرده است.

 نوآوریهای بیونیکی پیشنهادی از سنجاقک

اخیرا اقداماتی برای ساخت رباتهای پرنده ای با ساختار فیزیکی و ظاهری سنجاقک شده و رباتهایی نیز از این نوع ساخته شده اند. اینکه اهداف ساختن این رباتها چیست مورد نظر این مقاله نیست و از نظر ما باید به این نکته توجه کرد که قابلیتهای زیادی در سنجاقک هستند که منشاء الهامات گوناگون می شوند و بسیاری از این الهامات اصلا به ساخت یک ربات پرنده و هیچ پرنده مصنوعی مرتبط نیستند.

تضمین امنیت با رصد نوری قویتر محیط: با توجه به چیزی که از چشمان سنجاقک بیان شد می توان برای جلوگیری از حوادث رانندگی و صنعتی مجموعه ای از سنسورهای نوری متمرکز را به یک ماشین ضمیمه کرد که با رصد متغیرهای محیطی نوری به واکنشهای پیشگیرانه در جهت جلوگیری از حوادث اقدام کند.

آقت کش طبیعی به هدف کشاورزی ارگانیک: سنجاقک می تواند بعنوان یک شکارچی ماهر نابود کننده آفات طبیعی مورد استفاده قرار بگیرد. البته باید به این نکته نیز توجه شود که اگر حشراتی در محیط برای رشد و باروری گیاهان لازم باشند نیز توسط سنجاقک نابود می شوند.

انعطاف و جلوگیری از آسیب دیدگی قطعات یک تجهیز مکانیکی: با الهام از خطوط روی بال سنجاقک می توان به چند بخشی بودن یک تجهیز مکانیکی متحرک جهت کنترل حرکت و ساختار آن تجهیز فکر کرد و نوآوریهایی بوجود آورد.

پرواز رو به عقب: ظاهرا رمزگشائی از پرواز رو به عقب این پرنده برای دانشمندان بسیار مشکل بوده است که این قابلیت هنوز در هیچ پرنده مصنوعی ایجاد نشده است. بهرحال تلاش برای این امر منجر به رخدادهای فناورانه جالبی خصوصا پرنده هایی که در محیطهایی غیرمعمول باید پرواز کنند می شود. مثلا محلهایی در غارها و یا ساختمانهای قدیمی مثل اهرام مصر وجود دارند که برای کاوش در آنها نیاز است که یک ربات پرنده به داخل فرستاده شود ولی فضای کافی برای دور زدن این پرنده در آن مکانها نیست و باید برای بازگشت دنده عقب برگردد.